หลักการสังเกตคำภาษาบาลีสันสกฤตในภาษาไทย

ภาษาบาลีและสันสกฤตในภาษาไทย

ภาษาบาลี และสันสกฤตในภาษาไทย 

ในบรรดาภาษาต่างประเทศที่มีอิทธิพลต่อภาษาไทยมากที่สุด คือ ภาษาบาลีและภาษาสันสกฤต คำยืมในภาษาไทยที่ยืมมาจากทั้งสองภาษานี้ เป็นคำที่มีใช้ในชีวิตประจำวันเป็นจำนวนมากทั้งภาษาพูดและภาษาเขียน ภาษาบาลีเข้ามาทางศาสนาพุทธ ส่วนภาษาสันสกฤตเข้ามาทางศาสนาพราหมณ์และวรรณคดีเรื่องมหาภารตะและรามายณะ ลักษณะคำไทยที่มาจากภาษาบาลีและสันสกฤต มีหลักสังเกตดังนี้ มักเป็นคำหลายพยางค์ เช่น กษัตริย์ พฤกษา ศาสนา อุทยาน ทัศนะ ฯลฯ ตัวสะกดมักไม่ตรงตามมาตรา เช่น เทวัญ เนตร อากาศ พิเศษ อาหาร ฯลฯ นิยมมีตัวการันต์ เช่น กาญจน์ เกณฑ์ มนุษย์ สัมภาษณ์ อาทิตย์ ฯลฯ ประสมด้วยพยัญชนะ ฆ ฌ ฎ ฏ ฐ ฑ ฒ ณ ภ ศ ษ ฤ ฤๅ เช่น พยัคฆ์ อัชฌาสัย กฎ ปรากฏ สัณฐาน ครุฑ วัฒนา เณร โลภ ศึกษา บุรุษ ฤทัย ฯลฯ ยกเว้น ฆ่า เฆี่ยน ฆ้อง ศอก ศึก เศิก เศร้า ทั้งหมดนี้เป็นคำไทยแท้ ภาษาบาลี เป็นภาษาตระกูลเดียวกับภาษาสันสกฤต คือ ภาษาตระกูลวิภัตติปัจจัย จึงมีลักษณะคล้ายคลึงกันมาก ข้อสังเกตและตัวอย่างคำภาษาบาลี นิยมใช้ ฬ เช่น กีฬา จุฬา ครุฬ นาฬิกา วิฬาร์ อาสาฬห ฯลฯ ประสมด้วยสระ อะ อิ อุ แทน ฤ ในภาษาสันสกฤต เช่น อิทธิ อิสิ นิยมใช้พยัญชนะ 2 ตัวซ้อนกัน กิตติ นิพพาน ปัจจัย ปัญญา บุคคล บัลลังก์ ภัตตา มัจจุราช เมตตา วิญญาณ สัญญาณ อัคคี อนิจจา แบ่งพยัญชนะเป็นวรรคตามฐานที่เกิดและมีหลักตัวสะกดตัวตามที่แน่นอน ดังนี้ พยัญชนะวรรคของภาษาบาลี หลักตัวสะกดตัวตามภาษาบาลี คำบาลี เมื่อมีตัวสะกดต้องมีตัวตาม พยัญชนะที่เป็นตัวสะกดได้ คือ พยัญชนะแถวที่ 1, 3, 5 พยัญชนะแถวที่ 1 สะกด พยัญชนะแถวที่ 1, 2 ในวรรคเดียวกันตาม เช่น สักกะ ทุกข์ สัจจะ มัจฉา อิตถี หัตถ์ บุปผา ฯลฯ พยัญชนะแถวที่ 3 สะกด พยัญชนะแถวที่ 3, 4 ในวรรคเดียวกันเป็นตัวตาม เช่น พยัคฆ์ พุทธ อัคคี อัชฌาสัย อวิชชา ฯลฯ พยัญชนะแถวที่ 5 สะกด พยัญชนะทุกตัวในวรรคเดียวกันตามได้ เช่น สังข์ องค์ สงฆ์ สัญชาติ สัณฐาน สันดาป สันธาน สัมผัส สัมพันธ์ คัมภีร์ อัมพร ฯลฯ พยัญชนะเศษวรรค เป็นตัวสะกดได้บางตัว เช่น อัยกา มัลลิกา วิรุฬห์ ชิวหา ฯลฯ ตัวอย่างคำภาษาบาลี คำยืมจากภาษาบาลี ความหมาย คำยืมจากภาษาบาลี ความหมาย กิตติ คำเล่าลือ, คำสรรเสริญ ภริยา ภรรยา, เมีย กิเลส เครื่องทำใจให้หมองเศร้า มัจจุราช พญายม กิริยา การกระทำ มัจฉา ปลา กีฬา กิจกรรมหรือการเล่น มัชฌิม ปานกลาง เขต แดนที่กำหนดขีดคั่นไว้ มหันต์ ใหญ่, มาก ขณะ ครู่, ครั้ง เมตตา ความรักและเอ็นดู คิมหันต์ ฤดูร้อน มิจฉา ผิด จตุบท สัตว์สี่เท้า มเหสี ชายของพระเจ้าแผ่นดิน จิต ใจ มุสา เท็จ, ปด จุฬา ยอด, หัว, มงกุฏ มัสสุ หนวด โจร ผู้ร้ายที่ลักขโมย รัตนา แก้ว เจดีย์ สิ่งซึ่งก่อมียอดแหลม โลหิต เลือด จุติ การกำเนิด วัตถุ สิ่งของ ฉิมพลี ไม้งิ้ว วิชา ความรู้ ญาติ คนในวงศ์วาน วิญญาณ ความรับรู้ ดิถี วันตามจันทรคติ วิตถาร มากเกินไป, พิสดาร ดารา ดาว, ดวงดาว วิริยะ ความเพียร ดุริยะ เครื่องดีดสีตีเป่า วิสุทธิ์ สะอาด, หมดจด เดชะ อำนาจ วุฒิ ภูมิรู้ ทัพพี เครื่องตักข้าว สงกา ความสงสัย ทิฐิ ความอวดดื้อถือดี สังข์ ชื่อหอยชนิดหนึ่ง นาฬิกา เครื่องบอกเวลา สงฆ์ ภิกษุ นิพพาน ความดับสนิทแห่งกิเลส สูญ ทำให้หายสิ้นไป นิลุบน บัวขาบ สิริ ศรี, มิ่งขวัญ, มงคล ปฏิทิน แบบสำหรับดูวัน เดือน ปี สันติ ความสงบ ปฏิบัติ ดำเนินการไปตามระเบียบแบบแผน สัญญาณ เครื่องแสดงไว้ให้เห็นหรือให้ได้ยิน ปฐพี แผ่นดิน เสมหะ เสลด ปกติ ธรรมดา สัจจะ ความรู้สึก ปัญญา ความรอบรู้ สติ ความรู้สึก ปัจจัย เหตุอันเป็นทางให้เกิดผล โสมนัส ความสุขใจ บุคคล คน อิทธิ ฤทธิ์ บัลลังก์ ที่นั่ง อัคคี ไฟ บุปผา ดอกไม้ อัจฉรา นางฟ้า โบกขรณี สระบัว อนิจจา คำที่อุทานแสดงความสงสารสังเวช ปฐม ลำดับแรก อัชฌาสัย นิสัยใจคอ ปัญหา ข้อสงสัย, ข้อขัดข้อง อายุ เวลาที่ดำรงชีวิตอยู่ พยัคฆ์ ชื่อพระผู้เป็นเจ้าสร้างโลก โอวาท คำแนะนำ, คำตักเตือน ภัตตา อาหาร โอรส ลูกชาย ภิกขุ ภิกษุ โอกาส ช่อง, ทาง คำที่ยืมมาจากภาษาสันสกฤต ภาษาสันสกฤต เป็นภาษาตระกูลวิภัตติปัจจัย มีรูปคำสละสลวย ไพเราะ นิยมใช้เป็นคำราชาศัพท์ ภาษาในวรรณคดี ชื่อบุคคล และสถานที่ ฯลฯ ข้อสังเกตและตัวอย่างคำภาษาสันสกฤต นิยมใช้ ฑ เช่น กรีฑา จุฑา ครุฑ ไพฑูรย์ วิฑาร ฯลฯ นิยมใช้ รร เช่น กรรณ ขรรค์ ครรภ์ ธรรม พรรษา บรรพต วรรค วรรณะ มหัศจรรย์ สรรพ สวรรค์ สุวรรณ อัศจรรย์ ฯลฯ นิยมมีอักษรควบกล้ำ เช่น กษัตริย์ เกษตร ตรุษ บุตร ปราชญ์ ปรารถนา พฤกษ์ เนตร ไมตรี ศาสตรา อาทิตย์ ฯลฯ ใช้ ศ ษ ประสมคำเป็นส่วนมาก เช่น กษัย เกษม เกษียณ ทักษิณ ทัศนีย์ บุษกร บุรุษ เพศ ภิกษุ มนุษย์ วิเศษ ศิลปะ ศิษย์ ศึกษา ศุกร์ ศูนย์ เศียร อักษร อัธยาศัย ฯลฯ ใช้ ส นำหน้าพยัญชนะวรรค ตะ (ต ถ ท ธ น) เช่น พัสดุ พิสดาร สตรี สถาน สถิต สถิติ สถาปนา สนธยา สัตย์ สันโดษ อัสดง ฯลฯ ประสมด้วยสระ ไอ เอา ฤ ฤ ๅ ฦ ฦ ๅ เช่น ไศล ไศวะ ไวทย์ ไวษณพ ไวยากรณ์ ไวศฺย ไอราวัณ ไอยรา เกาศัย เอารส ฤดี ฤทัย ฤทธิ์ ฤๅษี กฤษณา พฤติกรรม พฤษภาคม ทฤษฎี นฤมล มฤตยู ฦๅชา ฦๅสาย ฯลฯ มีหลักเกณฑ์ตัวสะกด ตัวตามไม่แน่นอน กัลป์ การบูร กีรติ โกรธ จักร จันทรา ดัสกร ทรัพย์ นิตยา ประพันธ์ ประพฤติ พยายาม ลักษณะ วิทยุ มนตรี มัตสยา มัธยม ศัพท์ ศาสนา ศาสตรา อาชญา อาตมา อาจารย์ อุทยาน ฯลฯ ตัวอย่างคำภาษาสันสกฤต คำยืมจากภาษาสันสกฤต ความหมาย คำยืมจากภาษาสันสกฤต ความหมาย กัลบก ช่างตัดผม มฤตยู ความตาย กรรณ หู, ใบหู มนุษย์ สัตว์ที่มีจิตใจสูง กรรม การกระทำ มนัส ใจ กษัตริย์ พระเจ้าแผ่นดิน มารุต ลม กัลป์ อายุของโลก มิตร เพื่อน การบูร ชื่อไม้ต้นชนิดหนึ่ง มนตรี ที่ปรึกษา กีรติ เกียรติ ไมตรี ความหวังดีต่อกัน โกรธ ขุ่นเคืองใจ มหัศจรรย์ แปลกประหลาดมาก กรีฑา กีฬาประเภทหนึ่ง ยักษา ยักษ์ กษัย การสิ้นไป วรรค ตอน เกษียณ สิ้นไป วรรณะ สี เกษียร น้ำนม วัสดุ วัตถุที่นำมาใช้ เกษตร ที่ดิน, ทุ่ง, นา, ไร่ พรรษา ช่วงระยะเวลา 3 เดือน ครรชิต เอิกเกริก, กึกก้อง พยายาม ทำโดยมานะ ครรภ์ ท้อง พฤศจิกายน ชื่อเดือนที่ 11 จักร อาวุธในนิยาย วิทยุ เครื่องรับวิทยุ จักรวาล บริเวณโดยรอบของโลก พิสดาร แปลกพิลึก จันทรา ดวงเดือน วิเศษ ยอดเยี่ยม, เลิศลอย จุฑา ยอด, หัวมงกุฏ เพศ รูปที่แสดงให้รู้ว่าหญิงหรือชาย ดัสกร ข้าศึก ศัพท์ เสียง, คำ ทรมาน ทำให้ลำบาก ศาสนา ลัทธิความเชื่อ ทรัพย์ เงินตรา ศาสตรา ศัตรา, อาวุธ ทฤษฎี เอาตามหลักวิชา ศึกษา การเล่าเรียน ทิศ ด้าน ศิลปะ ฝีมือทางการช่าง ทหาร ผู้มีหน้าที่ในเรื่องรบ ศิษย์ ผู้ศึกษาวิชาความรู้ ทัศนีย์ น่าดู, งาม ศุกร์ ชื่อวันที่ 6 ของสัปดาห์ ทิพย์ เป็นของเทวดา ศูนย์ ว่างเปล่า นักษัตร ดาว, ดาวฤกษ์ ศรี สิริมงคล, ความรุ่งเรือง นมัสการ การกราบไหว้ เศียร หัว นาที ชื่อหน่วยเวลา สัตย์ ความจริง นฤคหิต ชื่อเครื่องหมาย สันโดษ มักน้อย นิตยา สม่ำเสมอ สมปฤดี ความรู้สึกตัว นิทรา การหลับ สตรี ผู้หญิง นฤมล ไม่มีมลทิน สวรรค์ โลกของเทวดา เนตร ดวงตา สรรพ ทุกสิ่ง, ทั้งปวง บุษบา ดอกไม้ สุวรรณ ทอง บรรพต ภูเขา สถาปนา แต่งตั้งให้สูงขึ้น บุษกร ดอกบัวสีน้ำเงิน สดุดี คำยกย่อง บุรุษ ผู้ชาย สกล สากล ประเทศ บ้านเมือง, แว่นแคว้น สกุล ตระกูล, วงศ์ ประทีป ไฟที่มีเปลวสว่าง อักษร ตัวหนังสือ ประพันธ์ แต่ง, เรียบเรียง อาตมา ตัวเอง ประพฤติ การกระทำ อัศจรรย์ แปลก, ประหลาด ประเวณี การเสพสังวาส อัธยาศัย นิสัยใจคอ ประมาท ขาดความรอบคอบ อารยะ เจริญ ประโยค ข้อความที่ได้รับความบริบูรณ์ อวกาศ บริเวณที่อยู่นอกโลก ประถม ลำดับแรก อาจารย์ ผู้สั่งสอนวิชาความรู้ ภักษา อาหาร อาทิตย์ ดวงอาทิตย์ ภิกษุ ชายที่บวช อุทยาน สวน ข้อแตกต่างของภาษาบาลีและสันสกฤต ภาษาบาลี สันสกฤต เป็นภาษาตระกูลเดียวกัน และมีแหล่งกำเนิดที่ประเทศอินเดียเหมือนกัน จึงมีลักษณะใกล้เคียงกันมาก แต่มีข้อแตกต่างที่เปรียบเทียบได้ดังนี้ ข้อสังเกตเพิ่มเติมสำหรับคำที่ใช้ในภาษาบาลี-สันสกฤต คือ คำบาลีมี ณ อยู่หลัง ร เช่น นารายณ์ พราหมณ์ สาราณียกร ฯลฯ คำที่มี “เคราะห์” อยู่ในคำจัดเป็นคำสันสกฤต เช่น พิเคราะห์ สงเคราะห์ สังเคราะห์ ฯลฯ คำที่ประสมสระไอ เอ ถ้าเป็นสระที่เกิดจากการแผลงคำขึ้นใช้ในภาษาไทยไม่นับว่าเป็นภาษาสันสกฤต เช่น มโหฬาร = มเหาฬาร โอฬาร = เอาฬาร นิพพาน = นฤพาน เทยฺยทาน = ไทยทาน อุปเมยฺย = อุปไมย เวยเนยฺย = เวไนย คำที่ใช้ ศ ษ จัดเป็นคำไทยที่รับมาจากภาษาสันสกฤต ยกเว้น ศอก ศก ศึก ศอ เศร้า เลิศ กระดาษ ดาษดา ดารดาษ อังกฤษ คำที่ใช้ “รร” ซึ่งเป็นคำไทยที่เกิดจากการแผลงไม่นับเป็นสันสกฤต เช่น กรรเช้า ครรไล บรรเลง การนำเอาคำภาษาบาลีและสันสกฤตมาใช้ในภาษาไทย เลือกรับคำภาษาใดภาษาหนึ่ง เช่น เลือกรับแต่คำภาษาบาลี เช่น กังขา ขันติ จุติ เมตตา วินิจฉัย วิสัญญี ฯลฯ เลือกรับแต่คำภาษาสันสกฤต เช่น จักรพรรดิ ตรรกะ ทรัพย์ ปรารถนา รักษา ฯลฯ เลือกใช้รูปคำภาษาสันสกฤตแต่ใช้ความหมายของภาษาบาลี เช่นเปรต (ส.) แปลว่า ผู้ที่ตายไปแล้ว, วิญญาณของบรรพบุรุษ เปต (บ.) แปลว่า ผู้ที่ตายไปแล้ว, สัตว์ในอบายภูมิประเภทหนึ่งซึ่งรับผลกรรมตามที่เคยทำไว้ ไทยใช้รูปคำตามภาษาสันสกฤต คือ “เปรต” ในความหมายของภาษาบาลี คือ สัตว์ในอบายภูมิประเภทหนึ่งซึ่งรับผลกรรมตามที่เคยทำไว้ปรเวณี (ส.) แปลว่า ผมเปีย, ผ้าซึ่งทอจากเปลือกไม้ย้อมสี ปเวณี (บ.) แปลว่า ผมเปีย, ผ้าซึ่งทอจากเปลือกไม้ย้อมสี, สิ่งที่สังคม ปฏิบัติกันมาอย่างต่อเนื่อง ไทยใช้รูปคำตามภาษาสันสกฤต คือ “ประเพณี” ในความหมายของภาษาบาลี คือ สิ่งที่สังคมปฏิบัติกันมาอย่างต่อเนื่อง รับมาทั้งสองภาษาในความหมายเดียวกัน เช่น บาลี สันสกฤต ไทยใช้ความหมาย กญฺญา กนฺยกา กัญญา, กันยา หญิงสาว ถาวร สฺถาวร ถาวร, สถาพร มั่นคง, แข็งแรง ธุช ธวช ธุช, ธวัช ธง รับมาทั้งสองภาษาแต่ใช้ในความหมายที่ต่างกัน เช่น บาลี สันสกฤต ไทยใช้ความหมาย เขตฺต เกฺษตฺร – นา, ไร่, บริเวณ, แดน เขต บริเวณ, แดน เกษตร นา, ไร่ สามญฺญ สามานฺย – ชั่วช้า, ทั่วไป สามัญ ทั่วไป สามานย์ ชั่วช้า " เทคนิคการดูภาษาบาลี โดย อาจารย์ลำพูน " ที่มาข้อมูล : http://www.myfirstbrain.com/student_view.aspx?id=64977 จัดทำโดย นักเรียนชั้น ม.6/2  กลุ่มภาษาบาลีและสันสกฤติ นางสาวธนัชชา สัมโย เลขที่ 15 นางสาวศิริกานต์ คะสาราช เลขที่ 16 นางสาวกนกพร นันทจักร์ เลขที่ 35